Brudnica mniszka – Lymantria monacha, to motyl znany na terenie Polski można powiedzieć od stuleci. Pierwszą gradację czyli masowe występowanie szkodnika połączone z powodowanymi przez niego uszkodzeniami odnotowano już w 1783 roku, a straty spowodowane gradacją w 1853 roku objęły 400tys. ha na terenie obecnych Warmii i Mazur . W czasie tamtej gradacji brudnicy mniszki silne wichury uniosły miliony gąsienic i przeniosły nad Bałtyk, gdzie zginęły one topiąc się w morzu. Szczątki potopionych gąsienic wyrzucone na brzeg utworzyły wał o długości kilkudziesięciu kilometrów i wysokości przekraczającej miejscami 0,5 m. Już bardziej współczesne gradacje spowodowały w latach 1978, 1980 i 1986 straty na łącznej powierzchni ok 10mln ha! Te liczby świadczą z jakiej kategorii „zawodnikiem" mamy do czynienia i potwierdzają, że pozory mylą. Obecnie, dzięki skutecznym obserwacjom i diagnostyce udaje się zahamować wzrost liczebności szkodnika na etapie wznoszenia się krzywej ilościowej, co pozwala uniknąć totalnej gradacji i związanymi z tym stratami w lasach. Na tym etapie w tym roku jesteśmy i zapadła decyzja o przeprowadzeniu oprysków.

Przejdźmy do bliższej znajomości z naszym motylkiem. Brudnica mniszka znana również jako rząpica mniszka, jak już wcześniej wspomniano Lymantria monacha L.  to motyl z rodziny mrocznicowatych , podrodziny brudnicowatych. Charakteryzuje się dymorfizmem płciowym, co znaczy, że samiec wygląda inaczej niż samica. Długość ciała samicy to 15-20 mm, natomiast samca 12-15mm. Z kolei rozpiętość skrzydeł: samica – 45-55mm, samiec 35-45mm. Siedząca samica ma kształt trójkąta równoramiennego, a samiec trójkąta równobocznego. Wyróżnia się trzy formy ubarwienia brudnicy: jasna (skrzydła koloru białego), eremita (szara) i atra (czarna). Zmierzamy do prostego wniosku – znając brudnicę, nie sposób pomylić samca z samicą. Jak biegnie życie mniszki?  Rójka czyli okres godowy motyli rozpoczyna się w lipcu i może trwać do połowy września. Loty motyli odbywają się nocą, najpierw pojawiają się samce, które przelatują nawet duże odległości – do 500m ( dla nas to niewiele, ale dla małego motyla sporo), aby znaleźć niezapłodnioną samicę – rozpoznają je dzięki zapachowi, który po zapłodnieniu samice przestają wydzielać. Samiec może zapłodnić kilka samic. W ciągu dnia motyle przesiadują na strzałach drzew – w niskich drzewostanach w części odziomkowej (dolnej części pnia drzewa), w wysokich drzewostanach przesiadują na całej strzale (pniu). Jaja samice składają w złożach po 20-100 , łącznie ok. 200-250 sztuk. Jaja są wielkości ok. 1mm i złożone gęsto obok siebie głęboko w spękaniach kory. W tej formie – gąsienice w osłonce jajowej mniszka zimuje. W zależności od temperatury wiosną, wylęgają się pod koniec kwietnia lub w pierwszej dekadzie maja – warunkiem jest temperatura min. 10-15 st. C. Gąsienice po wylęgu skupiają się w tzw. Lusterka, dopiero po kilku dniach ruszają w podróż do korony drzewa, gdzie zaczynają żerowanie – na początku na młodych igłach i kwiatostanach męskich. Gąsienice przechodzą kilka wylinek w miarę wzrostu i po pierwszej zaczynają już żerować na starych igłach. Im później , tym żerują bardziej „na bogato", wybrednie – pożerają tylko nasady igieł, reszta spada na ziemię. Okres żerowania, wzrostu i rozwoju gąsienic trwa 40-80 dni. Potem na strzale w dolnej części lub w okółkach gałęzi w koronie drzewa następuje przepoczwarczenie, pozostają po tym charakterystyczne egzuwia poczwarkowe. I dalej wkoło…

Jedna gąsienica potrafi podczas swojego życia uszkodzić 300 igieł sosny lub nawet 1000 igieł świerka, a kiedy są ich miliony… Gąsienice potrafią w skrajnych przypadkach pozostawić po sobie gołożery, czyli drzewa pozbawione całkowicie igieł, które mają znikome szanse na przeżycie. W pozostałych przypadkach podczas gradacji powodują masowe usychanie drzew, a tym samym ich śmierć biologiczną.   Brudnica jest polifagiem, tzn. może żerować na wielu gatunkach, ale generalnie skupia się na sośnie i świerku, tam powodując największe straty.

Brudnica mniszka występuje w całej Europie, największe szkody powoduje jednak w Europie środkowej – w Polsce, Niemczech, Czechach, Austrii, Rumunii, Białorusi i Ukrainie. Spotykana jest do wysokości ok. 700 m n.p.m.

Jak monitorujemy ilość brudnicy mniszki? W „normalnych" warunkach, czyli wtedy, gdy nic nie wskazuje na zagrożenie ze strony motyli, od 1 lipca każdego roku obserwujemy pułapki feromonowe. Pułapki te wydzielają zapach niezapłodnionej samicy, ściągający motyle samców. Na podstawie ich ilości badanej co 2- 3 dni, jesteśmy w stanie określić dość dokładnie, kiedy następuje kulminacja rójki. Wtedy przechodzimy nasze lasy i metodą tzw. transektu wyznaczamy ogniska występowania – tym razem samic brudnicy. Na podstawie powyższych danych Zakład Ochrony Lasu określa ewentualne zagrożenie ze strony motyla. Jeśli takie występuje, w okresie zim owym szukamy złoży jaj mniszki, aby w ZOL można było określić ich zdrowotność. Później na podstawie obserwacji występowania „lusterek" określamy dokładny termin wylęgu gąsienic. Następny etap, to ścinka drzew na płachtę – celem określenia fizycznej ilości gąsienic brudnicy żerujących na jednym drzewie w interesującym nas oddziale. Później już tylko trzeba czekać na wyniki i decyzje dotyczące ewentualnego oprysku zwalczającego.

   Czym właściwie jest ten oprysk? Wbrew powszechnemu mniemaniu, nie pryskamy lasów jakimiś toksycznymi środkami chemicznymi. Do oprysków na brudnicę mniszkę stosujemy Foray – środek zawierający bakterie Bacillus thuringensis oraz Dimilin –insektycyd czyli środek zwalczający gąsienice mniszki, nie stanowiący zagrożenia dla pozostałych organizmów żywych w lesie.

 Mamy nadzieję, że powyższe informacje przybliżyły Wam , jak wielkim zagrożeniem jest brudnica mniszka.

Źródła:

- Andrzej Szujecki, Ekologia owadów leśnych. PWN, Warszawa, 1980

- A.Kolk, J. Starzyk, S.Kinelski, R. Dzwonkowski – Atlas szkodliwych owadów leśnych. MULTICO, Warszawa 1996

- Mateusz Sowiński - Brudnica mniszka (Lymantria monacha) – prawie jak szarańcza – artykuł na swiatmakrodotcom.wordpress.com – 06.08.2014