Produkcja sadzonek, czy jak ktoś woli ich hodowla, to długi i skomplikowany proces, podczas którego czyha wiele zagrożeń. Jako, ze chcemy z grubsza przybliżyć ten proces, skupimy się na jednym gatunku – sośnie pospolitej. Zaczniemy od najważniejszego, czyli od początku.

Zbiór szyszek

Nasiona sosny wydobywa się z szyszek, a te zbiera się na dwa sposoby:

- z drzew ściętych – na powierzchniach zrębowych w drzewostanach nasiennych gospodarczych, czyli w lasach, które zostały przebadane i wyznaczone do zbioru szyszek z przeznaczeniem na uzyskanie nasion; drzewostany takie oznaczone są przerywanymi żółtymi paskami

- z drzew stojących – zrywane przez specjalnie przeszkolonych pracowników z drzew stojących, najczęściej w drzewostanach nasiennych wyłączonych , czyli z drzew o wybitnie dobrej jakości, gwarantujących podobne właściwości kolejnym pokoleniom; drzewa oprócz zwykłych badań jakościowych badane są również przez genetyków

W obu przypadkach szyszki są zbierane pod ścisłym nadzorem, aby uniknąć zbioru z nieznanych lub słabych jakościowo drzewostanów sosnowych. Szyszki są codziennie odbierane i magazynowane przez specjalistę szkółkarza.

Wyłuszczarnia nasion

Po zebraniu większej partii szyszek , zostają one przewiezione do wyłuszczani nasion – w przypadku naszego nadleśnictwa do Wyłuszczarni Nasion w Klosnowie, administrowanej przez Nadleśnictwo Rytel.  Jak to przedstawił kierownik wyłuszczarni pan Witold Prabucki, proces wyłuszczania nasion sosny przebiega w następujących etapach:

- dostawa szyszek – szyszki najczęściej w workach trafiają rampę punktu odbioru , następnie są wsypywane do bębna separatora i taśmociągiem trafiają do skrzyń metalowych; podczas „podróży" przez separator następuje wstępne oczyszczenie szyszek ze zbędnych „dodatków" – kamyków, kawałków gałązek, zwykłych śmieci

- zebrane w metalowych skrzyniach szyszki są przewożone od separatora do magazynu; wszystkie skrzynie są oznaczone źródłem pochodzenia; w magazynie szyszki są wstępnie podsuszane,  magazynie jest możliwość regulacji cyrkulacji powietrza

- wstępnie podsuszone szyszki trafiają do dozownika, który do metalowych skrzyń odmierza równe ilości szyszek – po 100kg do skrzyni

- skrzynie z szyszkami na 24 godziny trafiają do szafy wyłuszczarskiej, gdzie w odpowiedniej temperaturze odbywa się proces łuszczenia – szyszki otwierają się uwalniając uskrzydlone nasiona; jednorazowo w szafie umieszcza się 800kg szyszek sosnowych

- otwarte szyszki trafiają do urządzenia Nomeko, gdzie następuje rozdzielenie szyszek i nasion; otwarte i puste szyszki trafiają do magazynu kotłowni – wykorzystywane są jako ekologiczny opał do ogrzewania obiektu wyłuszczarni

- oddzielone od szyszek nasiona mają na tym etapie skrzydełka, toteż najpierw trafiają do odskrzydlacza, gdzie są ich pozbawiane – w Klosnowie metodą „na mokro"

- nasiona są już bez skrzydełek, ale jeszcze mocno zanieczyszczone – igłami, czy resztkami skrzydełek,  toteż trafiają do separatora wibracyjnego usuwającego te zanieczyszczenia

- następnie nasiona trafiają do separatora pneumatycznego, w którym usuwane są nasiona puste

- na tym etapie nasiona mają ok. 15% wilgotności, następuje ich wysuszenie do wilgotności 5-6%

- nasiona przechowuje się w temp. -3 st. C

Dodać można, że wydajność nasion sosny wynosi 1-1,5kg nasion ze 100kg szyszek

Stacja Oceny Nasion

W budynku wyłuszczarni działa również Stacja Oceny Nasion, która zajmuje się badaniem jakości przyszłego materiału siewnego. Jak poinformowała Anna Wiśniewska – laborantka stacji, podstawowe badania mają za zadanie określić:

- wagę nasion

- czystość nasion

- siłę kiełkowania

Dane te są określane z wykorzystaniem próbek nasion dostarczonych przez poszczególne nadleśnictwa. Na podstawie danych z badań stacja określa jakość nasion, co wiąże się z ilością materiału wysiewanego na szkółce. Nie można dokonać siewu żadnych nasion przed ich zbadaniem przez SON

Szkółka

Gdy już materiał siewny trafi na szkółkę, nasiona przechodzą przez kolejne etapy, aby stać się kiedyś dorodną sosną zdobiącą nasze lasy. W skrócie wygląda to następująco:

- zaprawianie nasion – oczywiście nie chodzi o umieszczanie w słoikach i obróbkę cieplną, ale o zabezpieczenie nasion przed chorobami i grzybami- stosuje się specjalne zaprawy proszkowe

- siew – sosnę sieje się specjalnym siewnikiem ciągnikowym, ok. 0,3kg/ar; powierzchnię obsiewu ustala się na podstawie potrzeb nadleśnictwa i lasów prywatnych objętych nadzorem nadleśnictwa; termin siewu ustala szkółkarz  - jak mówi nasz - Adam Kośmieja, w ostatnich latach ze względu na warunki atmosferyczne siewu sosny dokonuje się w drugiej połowie kwietnia

- po siewie przychodzi czas nerwowego oczekiwania na skiełkowanie nasion i przebicie się przez glebę

- po skiełkowaniu następuje wzrost i szereg zabiegów pielęgnacyjnych : pielenie, opryski przeciw chorobom grzybowym- ważne są codzienne obserwacje siewek pod kątem występowania zgorzeli grzybowych lub bakteryjnych – w przypadku ich zaobserwowania ważna jest każda godzina, gdyż straty są nieodwracalne

- jesienią po zakończeniu okresu wegetacyjnego następuje ocena udatności produkcji szkółkarskiej – określa ona jakiej ilości zdrowych, gotowych do sadzenia sadzonek spodziewamy się do wyjęcia na wiosnę, waha się ona w granicach 16-18tys. szt. /ar

Opowieść o nasionku kończy się posadzeniem małej sosenki w lesie na powierzchni, z której być może również zbierano szyszki, ale o sadzeniu i odnowieniach opowiemy w kolejnym artykule